وقتی صحبت از مالیات و اظهارنامه مالیاتی میشود، شاید اولین چیزی که به ذهن بسیاری از ما میرسد، یک وظیفه قانونی و شاید کمی پیچیده باشد. این تصور تا حدی درست است؛ ارائه اطلاعات مالی به سازمان امور مالیاتی، یک مسئولیت قانونی است که همه ما، چه به عنوان یک فرد حقیقی صاحب کسبوکار و چه به عنوان نماینده یک شرکت، باید آن را جدی بگیریم.
هدف ما در این نوشته، سادهسازی این فرآیند برای شماست. قرار است قدم به قدم کنار شما باشیم و با ارائه اطلاعات کاربردی، شما را در مسیر تکمیل صحیح اظهارنامه عملکرد سال ۱۴۰۳ یاری کنیم.
اظهارنامه مالیاتی چیست و چه انواعی دارد؟
پیش از آنکه به جزئیات نحوه پر کردن اظهارنامه بپردازیم، خوب است درک روشنی از خود مفهوم اظهارنامه مالیاتی داشته باشیم. به زبان ساده، اظهارنامه مالیاتی یک گزارش رسمی است که شما، به عنوان مودی مالیاتی (یعنی فرد یا شرکتی که موظف به پرداخت مالیات است)، به سازمان امور مالیاتی کشور ارائه میدهید.
در این گزارش، شما درآمدها، هزینهها، داراییها، بدهیها و سایر اطلاعات مالی مربوط به یک دوره مشخص (معمولاً یک سال) را اعلام میکنید. سازمان امور مالیاتی بر اساس همین اطلاعات ابرازی شما و البته بررسیهای خودش، میزان مالیات متعلقه شما را تعیین میکند.
اظهارنامه عملکرد سال ۱۴۰۳ نیز، به طور خاص به گزارش عملکرد مالی شما در طول سال ۱۴۰۲ اشاره دارد. این نوع اظهارنامه یکی از رایجترین انواع است، اما تنها نوع آن نیست. به عنوان مثال، ممکن است با «اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده» نیز برخورد کرده باشید که مربوط به مالیاتی است که بر روی کالاها و خدمات خاص اعمال میشود. اما تمرکز اصلی ما در این نوشته بر روی اظهارنامه عملکرد سال ۱۴۰۳ برای اشخاص حقیقی و حقوقی است.
چه کسانی مکلف به ارسال اظهارنامه عملکرد سال ۱۴۰۳ هستند؟
قانون، تمام اشخاصی که در کشور درآمدی کسب میکنند، چه حقیقی و چه حقوقی، را مکلف کرده است که عملکرد مالی خود را از طریق اظهارنامه مالیاتی به سازمان امور مالیاتی اعلام کنند. این کار به دولت کمک میکند تا بتواند منابع لازم برای اداره کشور و ارائه خدمات عمومی را تامین کند.
عدم ارسال بهموقع یا ارسال ناقص و نادرست اظهارنامه مالیاتی میتواند منجر به جرائم مالیاتی شود که قطعاً هیچکس علاقهای به پرداخت آنها ندارد.
چه کسانی باید اظهارنامه عملکرد سال ۱۴۰۳ را ارائه دهند؟
به طور کلی، اشخاص حقیقی که صاحب مشاغل هستند، فارغ از اینکه در کدام گروه شغلی قرار میگیرند (بر اساس دستهبندی سازمان امور مالیاتی)، باید این اظهارنامه را تکمیل کنند. همچنین اگر درآمدی از منابع دیگر مانند اجاره ملک یا درآمدهای اتفاقی داشتهاید که مشمول مالیات میشود، تکلیف ارائه اظهارنامه بر عهده شماست.
برای اشخاص حقوقی، یعنی تمامی شرکتها و موسسات انتفاعی که به ثبت رسیدهاند، این تکلیف به صورت عمومی وجود دارد. البته، همیشه موارد خاص و استثنائاتی هم وجود دارند. برخی فعالیتها یا درآمدها ممکن است طبق قانون از پرداخت مالیات یا حتی از تسلیم اظهارنامه معاف باشند که بررسی دقیق این موارد نیازمند مراجعه به قوانین و بخشنامههای مربوطه است.
مهلتهای قانونی برای ارسال اظهارنامه مالیاتی ۱۴۰۳
یکی از مهمترین نکاتی که در مورد اظهارنامه مالیاتی باید به آن توجه ویژهای داشت، مهلت ارسال آن است. از دست دادن مهلت قانونی میتواند عواقب ناخوشایندی به همراه داشته باشد. برای اشخاص حقیقی، آخرین فرصت برای ارسال اظهارنامه عملکرد سال ۱۴۰۳ که مربوط به عملکرد سال ۱۴۰۲ است، معمولاً تا پایان خرداد ماه سال ۱۴۰۳ در نظر گرفته میشود. بسیار مهم است که این تاریخ را به خاطر بسپارید و کار را به روزهای پایانی موکول نکنید.
در مورد اشخاص حقوقی، مهلت ارسال اظهارنامه عملکرد سال ۱۴۰۳ کمی متفاوت است. شرکتها معمولاً چهار ماه پس از پایان سال مالی خود فرصت دارند تا اظهارنامه مالیاتیشان را تسلیم کنند. برای اکثر شرکتها که سال مالی آنها منطبق با سال شمسی است، این مهلت تا پایان تیرماه خواهد بود.
باید تاکید کنیم که سازمان امور مالیاتی معمولاً در خصوص تمدید این مهلتها سختگیر است و تمدیدی صورت نمیگیرد، مگر در شرایط بسیار خاص و با اعلام رسمی. بنابراین، برنامهریزی برای انجام این کار در موعد مقرر بسیار حیاتی است. اگر به هر دلیلی اظهارنامه مالیاتی خود را در مهلت تعیین شده ارسال نکنید یا اطلاعات نادرستی ارائه دهید، مشمول جرائم مالیاتی خواهید شد.
جرائم ارسال نکردن اظهارنامه مالیاتی
این جرائم میتواند شامل جریمه عدم تسلیم اظهارنامه یا جریمه کتمان درآمد باشد. پس بهتر است با رعایت قوانین و دقت در تکمیل اظهارنامه، از بروز چنین مشکلاتی پیشگیری کنید.
پیشنیازها و آمادهسازی برای تکمیل اظهارنامه مالیاتی
پیش از آنکه وارد سامانه برای نحوه پر کردن اظهارنامه شوید، یک مرحله بسیار مهم وجود دارد که موفقیت شما را تا حد زیادی تضمین میکند: گردآوری اسناد و مدارک. داشتن یک پرونده کامل از مدارک، فرآیند تکمیل اظهارنامه عملکرد سال ۱۴۰۳ را سریعتر و روانتر میکند و احتمال بروز خطا و فراموشی را هم به شدت کاهش میدهد.
مدارک لازم برای ارسال اظهارنامه مالیاتی اشخاص حقیقی
برای اشخاص حقیقی که صاحب کسبوکار هستند، لیستی از مدارک ضروری شامل موارد متعددی است:
- مدارک شناسایی شما مثل کارت ملی: اولین چیزی است که باید در دسترس باشد
- تمام اسنادی که نشاندهنده درآمدهای شما در طول سال ۱۴۰۲ هستند: از جمله صورتحسابهای فروش کالا یا خدمات و قراردادهایی که منعقد کردهاید
- فاکتورهای خرید کالا و مواد اولیه
- قبوض پرداختی (آب، برق، گاز، تلفن محل کسب)
- سایر اسنادی که هزینههای قابل قبول مالیاتی شما را ثابت میکنند
- اگر مجوز فعالیت خاصی دارید، آن را هم کنار بگذارید
- اطلاعات حسابهای بانکی که برای فعالیت تجاری خود استفاده کردهاید
- اگر از معافیت مالیاتی خاصی برخوردار هستید، گواهی مربوط به آن نیز لازم خواهد بود
مدارک لازم برای ارسال اظهارنامه مالیاتی اشخاص حقوقی
اشخاص حقوقی، یعنی شرکتها و موسسات، با توجه به ساختار رسمیتر خود، به مدارک جامعتری نیاز دارند.
- اساسنامه شرکت
- آگهی تاسیس
- آخرین روزنامه رسمی که تغییرات شرکت در آن درج شده
- اگر شرکت شما مشمول حسابرسی مستقل است، صورتهای مالی حسابرسی شده
- دفاتر قانونی پلمب شده (روزنامه و کل)
- لیست حقوق و دستمزد کارکنان به همراه اسناد پرداخت بیمه آنها
- قراردادهای مهم تجاری شرکت
- تمام اسنادی که داراییها و بدهیهای شرکت را نشان میدهند
داشتن یک چک لیست مدون از این مدارک و تیک زدن آنها پس از جمعآوری، کمک میکند تا چیزی از قلم نیفتد و فرآیند ارائه اظهارنامه مالیاتی بدون دردسر پیش برود.
آشنایی با سامانه مودیان و درگاه ملی خدمات الکترونیک مالیاتی
امروزه، بخش عمدهای از فرآیندهای مالیاتی، از جمله تسلیم اظهارنامه مالیاتی، به صورت الکترونیکی انجام میشود. درگاه ملی خدمات الکترونیک مالیاتی به آدرس my.tax.gov.ir، دروازه ورود شما به دنیای خدمات آنلاین مالیاتی است. پیش از هر اقدامی برای نحوه پر کردن اظهارنامه، لازم است با این سامانه آشنا شوید.
فرآیند ثبتنام معمولاً ساده است و با وارد کردن اطلاعات هویتی و شماره تلفن همراه به نام خودتان انجام میشود. در برخی موارد، به خصوص برای اشخاص حقوقی یا برای استفاده از برخی خدمات خاص، ممکن است نیاز به دریافت «گواهی امضای الکترونیکی» داشته باشید که اعتبار قانونی اسناد دیجیتال شما را تضمین میکند. پس از ورود به سامانه، گشتی در بخشهای مختلف آن بزنید. قسمت مربوط به اظهارنامهها، مشاهده سوابق مالیاتی و پرداخت قبوض، از بخشهایی است که با آنها سروکار خواهید داشت.
همچنین، داشتن کد اقتصادی معتبر و پرونده مالیاتی فعال، پیشنیاز اصلی برای انجام هرگونه فعالیت مالیاتی است. پیش از شروع به تکمیل اظهارنامه عملکرد سال ۱۴۰۳، حتماً از طریق سامانه، صحت و بهروز بودن اطلاعات پرونده مالیاتی خود را بررسی کنید.
بهروزرسانی اطلاعات مالی و حسابداری
دقت و صحت اظهارنامه مالیاتی شما، به طور مستقیم به کیفیت اطلاعات مالی و حسابداری شما در طول سال بستگی دارد. اگر یک سیستم حسابداری دقیق و منظم داشته باشید، تهیه اظهارنامه عملکرد سال ۱۴۰۳ بسیار سادهتر خواهد بود. این یعنی تمامی درآمدها، چه کوچک و چه بزرگ، و تمامی هزینههای مرتبط با کسبوکارتان باید به درستی و با اسناد مثبته در دفاتر یا نرمافزار حسابداری شما ثبت شده باشند.
یکی دیگر از کارهای مهم، مغایرتگیری منظم حسابهای بانکی تجاریتان با اسناد حسابداری است. این کار به شما کمک میکند تا از ثبت صحیح تمامی واریزیها و برداشتها مطمئن شوید و هیچ تراکنشی از قلم نیفتد.
این آمادگی باعث میشود هنگام ورود اطلاعات به فرمهای الکترونیکی اظهارنامه، با سرعت و دقت بیشتری عمل کنید.
مراحل عمومی تکمیل و ارسال اظهارنامه مالیاتی
اولین گام، ورود به درگاه ملی خدمات الکترونیک مالیاتی به آدرس my.tax.gov.ir است. پس از وارد کردن نام کاربری و رمز عبور خود، باید از منوی موجود، گزینه مربوط به اظهارنامه مالیاتی را پیدا کنید. در این بخش، انواع مختلفی از اظهارنامهها ممکن است لیست شده باشند. شما باید به دنبال فرم صحیح اظهارنامه عملکرد سال ۱۴۰۳ برای نوع فعالیت خود (حقیقی یا حقوقی) بگردید.
پس از انتخاب نوع اظهارنامه، معمولاً وارد صفحاتی میشوید که باید اطلاعات هویتی و مشخصات خود یا شرکتتان را تکمیل کنید. تمامی اطلاعات، از کد ملی و آدرس گرفته تا شماره ثبت شرکت و شناسه ملی، باید دقیقاً مطابق با اسناد رسمی و اطلاعات ثبت شده در پرونده مالیاتی شما وارد شوند. حتی یک اشتباه کوچک در این بخش میتواند در مراحل بعدی باعث ایجاد مشکل شود.
نحوه پر کردن اظهارنامه برای اشخاص حقیقی
اگر شما به عنوان یک شخص حقیقی صاحب کسبوکار هستید، پس از تکمیل اطلاعات هویتی، به بخشهای مربوط به درآمد و هزینهها خواهید رسید. جدول اطلاعات درآمدی و فروش، یکی از مهمترین بخشهای اظهارنامه عملکرد سال ۱۴۰۳ شماست.
در این قسمت باید کل فروش کالا یا خدمات خود در طول سال ۱۴۰۲ را به تفکیک، اگر لازم باشد، وارد کنید. ممکن است برخی از درآمدهای شما طبق قانون از مالیات معاف باشند؛ این درآمدها نیز باید در بخش مربوطه و با دقت اعلام شوند.
پس از اعلام درآمدها، نوبت به تکمیل جدول هزینههای قابل قبول مالیاتی میرسد. هر کسبوکاری برای ادامه فعالیت خود، هزینههایی را متحمل میشود. سازمان امور مالیاتی، لیستی از هزینهها را به عنوان «هزینههای قابل قبول» به رسمیت میشناسد که میتوان آنها را از درآمد کسر کرد و در نتیجه، مالیات کمتری پرداخت.
نکته بسیار مهم در این بخش، داشتن اسناد و مدارک مثبته برای تمامی هزینههای اعلامی است. به عبارت دیگر، شما باید بتوانید در صورت لزوم، ثابت کنید که این هزینهها واقعاً انجام شدهاند و مرتبط با فعالیت شغلی شما بودهاند.
سپس، بر اساس نرخهای مالیاتی مربوط به اشخاص حقیقی و با در نظر گرفتن معافیتهای قانونی (مانند معافیت پایه موضوع ماده ۱۰۱ قانون مالیاتهای مستقیم برای مشاغل)، میزان مالیات متعلقه شما محاسبه و در اظهارنامه مالیاتی درج میشود.
نحوه پر کردن اظهارنامه برای اشخاص حقوقی
نحوه پر کردن اظهارنامه برای اشخاص حقوقی، یعنی شرکتها و موسسات، به دلیل پیچیدگیهای بیشتر فعالیتهایشان، کمی مفصلتر است. پس از تکمیل اطلاعات پایه شرکت، یکی از اولین اقدامات، بارگذاری صورتهای مالی (ترازنامه، صورت سود و زیان، صورت جریان وجوه نقد و یادداشتهای توضیحی) در سامانه است.
این صورتهای مالی، به خصوص اگر شرکت مشمول حسابرسی باشد، باید با دقت و مطابق با استانداردهای حسابداری تهیه شده و فرمت مورد قبول سازمان امور مالیاتی را داشته باشند. تطابق این اطلاعات با دفاتر قانونی شرکت (دفتر روزنامه و دفتر کل) از اهمیت بالایی برخوردار است.
شرکتها باید جداول تخصصیتری را در اظهارنامه مالیاتی خود تکمیل کنند:
- جدول سود و زیان که جزئیات بیشتری از درآمدها و هزینهها را نشان میدهد
- جدول گردش حسابهای مهم مانند موجودی کالا یا حسابهای دریافتنی و پرداختنی
- جدول مربوط به محاسبه استهلاک داراییهای ثابت
هر یک از این جداول نیازمند ورود اطلاعات دقیق و محاسبات صحیح است.
پس از تکمیل تمامی جداول و مشخص شدن سود ابرازی شرکت، نرخ مالیاتی شرکتها که در ماده ۱۰۵ قانون مالیاتهای مستقیم تعیین شده (معمولاً ۲۵ درصد از سود پس از کسر معافیتهای احتمالی)، بر روی این سود اعمال شده و میزان مالیات متعلقه شرکت محاسبه میشود. این فرآیند، نیازمند آشنایی کافی با قوانین مالیاتی و استانداردهای حسابداری است.
نکات تکمیلی در نحوه پر کردن اظهارنامه
پس از اطمینان از صحت تمامی موارد، میتوانید اظهارنامه مالیاتی خود را ارسال کنید. با ارسال موفق، سامانه یک «کد رهگیری» منحصر به فرد به شما ارائه میدهد. این کد رهگیری، سند ارسال موفق اظهارنامه شماست. حتماً آن را در جایی امن یادداشت یا ذخیره کنید، زیرا در مراجعات بعدی به سازمان امور مالیاتی یا برای پیگیری وضعیت اظهارنامهتان، به این کد نیاز خواهید داشت. دریافت این کد به منزله پایان موفقیتآمیز این مرحله از تکلیف مالیاتی شماست.
اقدامات پس از ارسال اظهارنامه مالیاتی
پس از آنکه اظهارنامه عملکرد سال ۱۴۰۳ خود را با موفقیت ارسال کردید و کد رهگیری را دریافت نمودید، کار شما هنوز به طور کامل تمام نشده است.
پرداخت مالیات ابرازی
اگر بر اساس اطلاعاتی که در اظهارنامه مالیاتی خود ابراز کردهاید، مالیاتی به شما تعلق گرفته باشد، باید نسبت به پرداخت آن اقدام کنید. معمولاً پس از ارسال اظهارنامه، سامانه به شما امکان صدور قبض مالیات را میدهد. این قبض شامل مبلغ مالیات متعلقه و شناسههای لازم برای پرداخت است.
روشهای مختلفی برای پرداخت این قبض وجود دارد. یکی از راحتترین راهها، پرداخت آنلاین از طریق همان درگاه ملی خدمات الکترونیک مالیاتی یا سایر درگاههای پرداخت الکترونیکی مورد تایید بانک مرکزی است. دقت کنید که برای پرداخت مالیات نیز مهلتهای مشخصی وجود دارد. پرداخت بهموقع مالیات ابرازی، از تعلق جرائم دیرکرد جلوگیری میکند و نشاندهنده تعهد شما به وظایف مالیاتیتان است.
فرآیند رسیدگی به اظهارنامه مالیاتی توسط سازمان
سازمان امور مالیاتی حق دارد اظهارنامههای تسلیم شده را مورد بررسی و رسیدگی قرار دهد. این به آن معنا نیست که تمامی اظهارنامهها الزاماً و با جزئیات کامل رسیدگی میشوند. سازمان بر اساس معیارهای مختلفی، مانند میزان درآمد، نوع فعالیت، سوابق مالیاتی مودی و گاهی به صورت نمونهگیری، برخی از اظهارنامه مالیاتی ها را برای رسیدگی دقیقتر انتخاب میکند.
اگر اظهارنامه شما برای رسیدگی انتخاب شود، معمولاً از طریق پیامک یا ابلاغیه الکترونیکی در سامانه به شما اطلاع داده خواهد شد. در این مرحله، ممکن است از شما خواسته شود تا اسناد و مدارک مربوط به درآمدها و هزینههای اعلامی خود را ارائه دهید.
اعتراض به برگ تشخیص مالیاتی (در صورت لزوم)
پس از رسیدگی به اظهارنامه مالیاتی شما توسط ممیز مالیاتی، «برگ تشخیص مالیات» صادر میشود. این برگ، نظر نهایی سازمان امور مالیاتی در مورد میزان مالیات متعلقه شماست. ممکن است مبلغ مندرج در برگ تشخیص، با مبلغی که شما در اظهارنامه خود ابراز کرده بودید، تفاوت داشته باشد.
اگر شما با مبلغ تعیین شده در برگ تشخیص موافق نیستید و دلایل و مستنداتی برای این عدم موافقت دارید، قانون به شما حق اعتراض داده است. شما میتوانید ظرف مدت مشخصی (معمولاً ۳۰ روز از تاریخ ابلاغ برگ تشخیص) اعتراض خود را به صورت کتبی و با ارائه دلایل و مدارک به اداره امور مالیاتی مربوطه تسلیم کنید.
سپس اعتراض شما در مراجع مختلفی مانند هیئت حل اختلاف مالیاتی بدوی و تجدیدنظر مورد بررسی قرار خواهد گرفت. آشنایی با مراحل و نحوه صحیح اعتراض، میتواند به شما در دفاع از حقوقتان کمک کند. البته، همیشه بهترین راه، ارائه اطلاعات دقیق و شفاف در همان مرحله نحوه پر کردن اظهارنامه است تا احتمال بروز اختلاف و نیاز به اعتراض به حداقل برسد.
بخش پنجم: اشتباهات رایج و نکات مهم برای جلوگیری از آنها
رایجترین اشتباهات در تکمیل و ارسال اظهارنامه مالیاتی
با وجود تمام دقت و تلاشی که ممکن است در نحوه پر کردن اظهارنامه به خرج دهید، گاهی اوقات بروز برخی اشتباهات، رایج و محتمل است. آگاهی از این اشتباهات متداول میتواند به شما کمک کند تا هوشیارتر عمل کرده و از تکرار آنها در اظهارنامه عملکرد سال ۱۴۰۳ خود جلوگیری کنید.
- عدم اعلام تمام درآمدها
گاهی به صورت سهوی یا حتی عمدی، برخی از منابع درآمدی در اظهارنامه مالیاتی گزارش نمیشوند که این کار میتواند منجر به جریمه کتمان درآمد شود.
- ثبت هزینههای غیرمرتبط با فعالیت شغلی یا هزینههایی که فاقد اسناد و مدارک قابل قبول
سازمان امور مالیاتی تنها هزینههایی را میپذیرد که برای کسب درآمد ضروری بوده و مستندات کافی داشته باشند.
- اشتباهات محاسباتی در جمع و تفریق ارقام یا اعمال نرخهای مالیاتی
هرچند سامانههای الکترونیکی تا حدی این خطاها را کاهش دادهاند، اما باز هم دقت انسانی در ورود اولیه اطلاعات لازم است. عدم تطابق اطلاعات ارائه شده در اظهارنامه مالیاتی با سایر اطلاعاتی که از شما در سامانههای دیگر سازمان امور مالیاتی موجود است (مانند اطلاعات مربوط به صورتحسابهای الکترونیکی در سامانه مودیان)، میتواند باعث ایجاد سوال و حتی رسیدگیهای دقیقتر شود.
- فراموشی در ارسال اظهارنامه
یکی از پراسترسترین اشتباهات، ارسال دیرهنگام اظهارنامه مالیاتی یا فراموشی کامل آن است که منجر به تعلق جرائم دیرکرد میشود.
کلام آخر
اگر در هر یک از مراحل تکمیل اظهارنامه عملکرد سال ۱۴۰۳ با سوال یا ابهامی مواجه شدید، از جستجو برای یافتن پاسخ صحیح و یا کمک گرفتن از مشاوران و کارشناسان مالیاتی دریغ نکنید. گاهی یک مشاوره کوچک میتواند از بروز مشکلات بزرگ جلوگیری کند. امیدواریم این راهنما توانسته باشد به شما در درک بهتر فرآیند اظهارنامه مالیاتی و انجام موفقیتآمیز آن کمک کرده باشد. مسئولیتپذیری مالیاتی، نشانهای از بلوغ اقتصادی و تعهد به پیشرفت کشور است.